صبر عارفانه در دو منظومه منطق الطیر و اسرارنامه عطار با تکیه بر قرآن و نهج البلاغه
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
نویسندگان: رقیه ابویسانی بتول فخر اسلام رضا اشرف زاده
کلیدواژه‌ها: قرآن نهج البلاغه عطار صبر
چکیده
به علت نقش مهمی که صبر در تکامل معنوی و اجتماعی بشر برعهده دارد، خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم به آن اشاره نموده است. همچنین امام علی(ع) با توجه به اوضاع گوناکون فردی و اجتماعی در جامعه، بشر را به داشتن صبر فراخوانده است. این پژوهش برآن است که به روش تطبیقی- تحلیلی جایگاه صبر را در بین مردم جامعه موردبررسی قراردهد و به طورکلی اهمیت این موضوع را در جامعه معرفی نماید. عرفا و شعرا نیز در آثار خود به اهمیت صبر پرداخته اند. عطار یکی از شعرای بنام، به صبر و سکوت بسیار تأکیدمی ورزد و آن دو را بهترین راه برای وصول به حق می داند و در طریق حق آنقدر به صبر و سکوت اهمیت می دهد که صبر را برابر با طریقت و سکوت را برابر با حقیقت می داند. هدف از این پژوهش تأکید بر نقش کاربردی صبر در روابط فردی و اجتماعی انسان ها در جوامع گوناگون است. به طورکلی می توان گفت که در بینش عطار، صبر رمز و راز گذشتن از ظلمات نفس و تیرگی عالم خاک و رسیدن به سرچشمه نور، بقا و جاودانگی است.
مقاله‌ی «صبر عارفانه در دو منظومه منطق‌الطیر و اسرارنامه عطار با تکیه بر قرآن و نهج‌البلاغه»اثری پژوهشی در حوزه‌ی ادبیات عرفانی و الهیات تطبیقی است که رقیه ابویاسانی، بتول فخر اسلام (نویسنده مسئول) و رضا اشرف‌زاده نوشته و در مجله‌ی علمی–پژوهشی «عرفان اسلامی» (بهار ۱۴۰۴، شماره ۸۳) منتشر کرده اند.
ساختار و محتوای مقاله
این پژوهش با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی انجام شده و به بررسی جایگاه و کارکرد «صبر» در عرفان اسلامی، با تمرکز بر دو منظومه‌ی مهم عطار نیشابوری، یعنی منطق‌الطیر و اسرارنامه می‌پردازد.
۱. مبانی نظری
نویسندگان ابتدا اهمیت صبر در قرآن کریم را مطرح می‌کنند؛ آیاتی همچون
«إن الله مع الصابرین»و نمونه‌های متعدد دیگر که صبر را از ویژگی‌های اصلی مؤمنان می‌دانند.
سپس به نهج‌البلاغه پرداخته و سخنان امیرالمؤمنین (ع) درباره‌ی صبر را بررسی می‌کنند؛ از جمله اینکه صبر ستون ایمان است و بدون آن دینداری پایدار نمی‌ماند
.
۲. جایگاه صبر در عرفان
در عرفان اسلامی، صبر به‌عنوان یکی از منازل سلوک معنوی شناخته می‌شود
.
صوفیان آن را نه فقط تحمل سختی، بلکه مقام «رضا» و «تسلیم» در برابر مشیت الهی می‌دانند
.
۳. صبر در آثار عطار
عطار نیشابوری
در آثارش، بویژه در منطق‌الطیر و اسرارنامه، به صبر اهمیت ویژه‌ای می‌دهد
.
او صبر را راه رسیدن به حقیقت سلوک می‌داند و آن را همراه با «سکوت» و «خاموشی» توصیه می‌کند
.
در داستان‌های تمثیلی منطق‌الطیر، صبر پرندگان در مسیر پرخطر جستجوی سیمرغ، نمادی از صبر سالک در طریق معرفت است
.
در اسرارنامه، صبر بیشتر جنبه‌ی فردی و اخلاقی دارد و با آموزه‌های قرآنی و علوی پیوند می‌خورد
.
۴. تحلیل تطبیقی
مقاله نشان می‌دهد که عطار در تصویرگری صبر، هم از تعالیم قرآن بهره برده و هم از آموزه‌های امام علی (ع) در نهج‌البلاغه الهام گرفته است
.
نویسندگان تأکید می‌کنند که صبر در نگاه عطار، نه صرفاً امری فردی، بلکه فضیلتی اجتماعی است که می‌تواند خشونت و نزاع را در جامعه کاهش دهد
.
دستاوردها و نتایج
صبر در عرفان اسلامی، رکن اصلی ایمان و اخلاق است
.
عطار آن را شرط اصلی سلوک و قرب الهی می‌داند
.
پژوهش نشان می‌دهد که آموزه‌های قرآنی و علوی به‌طور مستقیم در شکل‌گیری اندیشه‌ی عطار درباره‌ی صبر تأثیر گذاشته‌اند
.
همچنین، نویسندگان به کارکرد اجتماعی صبر در جهان معاصر اشاره کرده‌اند و آن را عاملی برای کاهش تعارضات و ارتقای آرامش در جامعه می‌دانند
.
·منبع: عرفان اسلامی سال 21 بهار 1404 شماره 83